Η φετινή διάλεξη της έδρας Ελευθέριος Βενιζέλος στο Deree, από τον Στάθη Καλύβα.
Για την αναπτυξιακή πορεία της νεότερης Ελλάδας μίλησε ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Yale, Στάθης Καλύβας, κατά την φετινή διάλεξη της Έδρας Ελευθέριος Βενιζέλος του Deree – The American College of Greece. Η διάλεξη πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη, 6 Απριλίου, στη βιβλιοθήκη του Κολεγίου στην Αγία Παρασκευή, ανάμεσα σε πολυπληθές κοινό, το οποίο αποτελείτο από μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, καθώς και προσωπικότητες από τον χώρο της πολιτικής, της επιστήμης και των τεχνών.
Τη βραδιά άνοιξε ο ποιητής, μεταφραστής και καθηγητής Ιστορίας στο Deree, Χάρης Βλαβιανός, ο οποίος μίλησε εκτενώς για το συγγραφικό έργο του Στάθη Καλύβα, φετινού κατόχου της Έδρας Βενιζέλος. Με τα λόγια του Αλμπέρ Καμύ, χαρακτήρισε τον Καλύβα ως έναν «intellectuel engagé», έναν στρατευμένο διανοούμενο – μορφή που άνθησε μεταπολεμικά στην Ευρώπη και η οποία διακρίνεται για τον έντονο πολιτικό ακτιβισμό της.
Ο Στάθης Καλύβας πήρε στη συνέχεια τον λόγο εξηγώντας ότι έναυσμα για τη διάλεξη υπήρξε η ελληνική κρίση των τελευταίων ετών – η δε συγγραφή του βιβλίου του Πού είμαστε και πού πάμε; Διατρέχοντας την κρίση και ατενίζοντας το μέλλον (2009-2016) (εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2016) οφείλεται στην προσπάθειά του να κατανοήσει τα βαθύτερα αίτια αυτής της κρίσης.
Όρισε τον καιρό της κρίσης ως την κατάλληλη εποχή για να αλλάξουν οι νοοτροπίες και επισήμανε ότι ο δρόμος προς την αλλαγή είναι κυκλοτερής – «η πιο σκοτεινή ώρα είναι αυτή πριν ξημερώσει». Συμπλήρωσε ακόμη ότι κλειδί στην –υπαρξιακού χαρακτήρα– κατανόηση της παρούσας κρίσης αποτέλεσε η εξέταση του παρελθόντος και, με βάση αυτήν, επιχείρησε να την ερμηνεύσει διαχρονικά, μέσα από αντίστοιχους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας.
Κατά μεγάλο μέρος, ο καθηγητής Καλύβας απέδωσε την κρίση σε πρόβλημα θεσμών, επίσημων και προπαντός ανεπίσημων. Από τους τελευταίους ξεχώρισε την απουσία εμπιστοσύνης στο άτομο, την καχυποψία, το περίπλοκο νομικό σύστημα, την αναξιοπιστία του δημόσιου τομέα, και τις χρονοβόρες διαδικασίες – παράγοντες που αποτρέπουν την επένδυση στην Ελλάδα.
Πώς όμως επιβιώνουν οι κακοί θεσμοί; Από πού προκύπτουν; Και το κυριότερο πώς αλλάζουν; Κατά τον ίδιο, μια προφανής, στερεοτυπική απάντηση θα ήταν ότι για τον εκφυλισμό των θεσμών ευθύνονται οι Τούρκοι, η Δύση, οι ξένες παρεμβάσεις, και ότι τα πράγματα θα αλλάξουν όταν οι Έλληνες θα είναι κυρίαρχοι της μοίρας τους. Από την τουρκοκρατία, και την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έως σήμερα, η ιστορία της Ελλάδας είναι μια αλληλουχία υπερδανεισμού, χρεοκοπίας, εξωτερικής εξάρτησης και ελέγχου κι αυτό οδηγεί σε αισθήματα ταπείνωσης, ματαίωσης και σε αλλοίωση των θεσμών. Ωστόσο, η επωδός ότι τίποτα δεν αλλάζει ποτέ είναι απλουστευτική, πρόσθεσε ο Στάθης Καλύβας. Το ελληνικό κράτος του 2012 δεν είναι το ίδιο με το κράτος του 1947 ή του 1850.
Ο ομιλητής υποστήριξε ότι κάθε κρίση ακολουθείται από περιόδους έντονου δανεισμού, εξωτερικής πολιτικής παρέμβασης, και απώλειας ελέγχου εσωτερικά. Έτσι, αναδύεται ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο που συνοψίζεται στο τρίπτυχο boom, bust, bailout (οικονομική άνθηση – χρεοκοπία – διάσωση). Ωστόσο, διαχρονικά, και παρόλο που η Ελλάδα δεν είναι βιομηχανική χώρα, δεν τα έχει πάει τόσο άσχημα, επισήμανε ο Στάθης Καλύβας. Πώς; Με την αναδιανομή γης τον 19ο αιώνα, την εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, την ανάκαμψη από τον Εμφύλιο. Αυτό που είναι άδικο είναι η σύγκριση της νεότερης Ελλάδας με τον διαχρονικό ανταγωνιστή της, τον εαυτό της των αρχαίων χρόνων. Εξαιρώντας την αρχαία Ελλάδα από την εξίσωση, τόνισε ο Στάθης Καλύβας, συμπεραίνουμε ότι η Ελλάδα είναι μία τριτοκοσμική χώρα που δραπέτευσε από τον τρίτο κόσμο, ενώ δεν είναι λίγες οι ιστορικές έρευνες που περιγράφουν την Ελλάδα όχι ως αποτυχημένη χώρα, αλλά ως μία χώρα με μεικτή εικόνα.
Σύμφωνα με τον Στάθη Καλύβα, η ιστορία της νεότερης Ελλάδας χωρίζεται σε κύκλους εγχειρημάτων, οικονομικών καταστροφών και, εντέλει, διασώσεων. Οι αποτυχίες της Ελλάδας είναι μέρος του success story της, επισήμανε ο ομιλητής. Για να συμφιλιώσουμε επομένως τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της, προσθέτουμε στην αλυσίδα boom-bust-bailout, 2 ακόμα κρίκους: τα μεγάλα εγχειρήματα (big projects) και τις μεγάλες ανακάμψεις (big rebounds). Αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές για παράδειγμα σε διάφορες περιόδους της νεοελληνικής ιστορίας όπως: ο σχηματισμός κράτους στη δεκαετία του 1820, η οικοδόμηση νέου ελληνικού κράτους μεταξύ 1930-97, η εδαφική επέκταση του 1897-1922, ο θεσμικός εκσυγχρονισμός μεταξύ 1922-40, το αναπτυξιακό άλμα μεταξύ 1950-74, ο πολιτικός εκσυγχρονισμός από το 1974 έως το 2000, και, τέλος, η πολιτική ολοκλήρωση που βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2000 έως σήμερα.
Εντέλει, η Ελλάδα εμφανίζει το παράδοξο να επιτυγχάνει διά των αποτυχιών της, εξήγησε ο ομιλητής. Οι χρεοκοπίες οδήγησαν σε ξένες διασώσεις, διότι η χρηματοδότηση πάντα ερχόταν απέξω. Και παρόλο που οι διασώσεις αμβλύνουν το κόστος της χρεοκοπίας και είναι επώδυνες, ταυτόχρονα επιβάλλουν και πειθαρχία. H Eλλάδα εκδηλώνει έντονη εκσυγχρονιστική επιθυμία και προσπαθεί να ενταχθεί στις παγκόσμιες διαδικασίες. Ο ξένος δανεισμός τροφοδοτεί το εγχείρημα του ελληνικού εκσυγχρονισμού. Και παρόλο που σε άλλες περιπτώσεις, τέτοιοι μετα-αποικιοκρατικοί εκσυγχρονισμοί έχουν αποτύχει, στην περίπτωση της Ελλάδας πέτυχαν. Σε κάθε χρεοκοπία, μαζί με τη ματαίωση και την απώλεια της κυριαρχίας, το πρώτο θύμα είναι η στρέβλωση των θεσμών. Γι’ αυτό και υπάρχει η ανάγκη να αντισταθμίσουμε την απώλεια της κυριαρχίας με τα οφέλη των εξωτερικών παρεμβάσεων, τόνισε ο Στάθης Καλύβας.
Είναι αυτή η ιστορία της τρέχουσας κρίσης; Τι θα συμβεί μετά; Κανείς δεν ξέρει. Ας είμαστε δύσπιστοι όμως σε όσους δηλώνουν ότι «γνωρίζουν» προκαταβολικά πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, προειδοποίησε ο ομιλητής. Ήδη, σημείωσε, παρατηρείται μια μεταστροφή στις αξίες των Ελλήνων – δεν είναι πια τόσο επιθυμητό το να μπει κανείς στο Δημόσιο. Η θεσμική αλλαγή μπορεί να είναι αργή, όμως συμβαίνει. Δεν θα είναι ολοκληρωτική, δεν θα είναι τέλεια, δεν θα είναι ριζική, θα είναι όμως αρκετά καλή, είπε ο Στάθης Καλύβας κλείνοντας την ομιλία του και κάλεσε τον κόσμο να εγκαταλείψει την απαισιοδοξία ως άλλοθι για να μη σκέφτεται, και αντ’ αυτής να χρησιμοποιεί την φαντασία του δημιουργικά.
Σχετικά με τον ομιλητή
Ο Στάθης Ν. Καλύβας κατέχει την έδρα Πολιτικών Επιστημών Arnold Wolfers στο Πανεπιστήμιο του Yale, όπου επίσης ηγείται του ερευνητικού διεπιστημονικού προγράμματος Order, Conflict, and Violence.
Πολυγραφότατος συγγραφέας, έχει υπογράψει μεταξύ άλλων σημαντικά έργα όπως: The Logic of Violence in Civil War (2006), The Rise of Christian Democracy in Europe (1996), and Modern Greece: What Everyone Needs to Know (2015), ενώ είναι συνεπιμελητής του Order, Conflict, and Violence (2008). Επίσης έχει συγγράψει περισσότερα από 50 επιστημονικά άρθρα σε πέντε γλώσσες καθώς και πολλά έργα στα ελληνικά.
Η παρούσα έρευνά του εστιάζει στις παγκόσμιες τάσεις στην πολιτική βία, με έμφαση στην πολιτική της κρίσης της Ευρωζώνης και τη σύγχρονη Ελλάδα, για την οποία έχει ειδικό ενδιαφέρον.
Για το έργο του έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, ανάμεσά τους το Woodrow Wilson Award καλύτερου βιβλίου με θέμα τη διακυβέρνηση, την πολιτική ή τις διεθνείς σχέσεις, το European Academy of Sociology Book Award, το Luebbert Award για το καλύτερο βιβλίο στη συγκριτική πολιτική, και το Greenstone Award για το καλύτερο βιβλίο στην πολιτική και την ιστορία. Από το 2008 είναι εκλεγμένο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.