ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER: ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΣΗΜΕΡΑ
Η μεσογειακή διατροφή, η σωματική και η πνευματική άσκηση μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη του 1/3 των περιστατικών με νόσο Alzheimer
Δ’ Κύκλος Διαλέξεων
Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας, Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος
Ο Ομότιμος Καθηγητής Νευρολογίας, κύριος Αλέξανδρος Παπαδημητρίου, συμμετείχε για ακόμα μία φορά ως ομιλητής των Διαλέξεων που διοργανώνει το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Στη διάλεξη του με θέμα «Νόσος Alzheimer: Που βρισκόμαστε σήμερα» μίλησε για το ιατρο-κοινωνικό θέμα της αύξησης των κρουσμάτων ανοϊκών συνδρόμων, ως συνέπεια της παράτασης του μέσου χρόνου ζωής του παγκόσμιου πληθυσμού, με τεράστιες συνέπειες τόσο στην ποιότητα ζωής των πασχόντων και των συγγενών τους, όσο και στα εθνικά συστήματα υγείας.
ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER
Η νόσος Alzheimer είναι η πιο συνηθισμένη μορφή ανοϊκού συνδρόμου, καθώς αφορά περίπου στο 50% των ασθενών που πάσχουν από αυτά. Η συχνότητα των ανοϊκών συνδρόμων αυξάνεται ραγδαία με την αύξηση της ηλικίας, καθώς εμφανίζονται στο 1% του πληθυσμού ηλικίας 65-69 ετών, στο 23% σε ηλικίες 85-89 ετών και στο 59% σε ηλικίες άνω των 95 ετών. Υπολογίζεται ότι σήμερα 46,8 εκατομμύρια ατόμων πάσχουν από ανοϊκά νοσήματα παγκοσμίως, ενώ η πρόβλεψη για το 2030 και 2050 είναι ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί σε 76 και 130 εκατομμύρια αντιστοίχως. Οι ίδιες εκτιμήσεις ισχύουν και για τα περιστατικά στη χώρα μας, καθώς σήμερα καταγράφονται 160.000 ασθενείς με τη νόσο Alzheimer, ενώ ο αριθμός αυτός προβλέπεται να αυξηθεί στους 340.000 το 2030 και 560.000 το 2050!
H νόσος Alzheimer προκαλείται από την εναπόθεση στα εγκεφαλικά κύτταρα του β-αμυλοειδούς μιας παθολογικής πρωτεΐνης, η οποία τα αλλοιώνει σταδιακά και καταστρέφει τους νευρομεταβιβαστές που εξυπηρετούν τη μεταξύ τους επικοινωνία. Σύμφωνα με τα επιστημονικά στοιχεία, ο παραπάνω μηχανισμός αρχίζει αρκετά χρόνια πριν εκδηλωθούν τα πρώτα συμπτώματα, έως και 15-20 χρόνια νωρίτερα.
Ανάλογα με την ηλικία έναρξης, η νόσος μπορεί να έχει προγεροντική (σε ηλικίες μικρότερες των 60 ετών) και γεροντική μορφή (σε ηλικίες μεγαλύτερες των 60 ετών). Συγκαταλέγεται στα χρόνια νοσήματα, ενώ εξελίσσεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, με αύξουσα επιβάρυνση στον ίδιο τον ασθενή, την οικογένεια του και την κοινωνία.
Η προβλεπόμενη αύξηση του επιπολασμού της νόσου Alzheimer έχει προκαλέσει ανησυχία στα διεθνή συστήματα υγείας για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που θα επιφέρει, λόγος για τον οποίο η επιστημονική κοινότητα εστιάζει στους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς και στη μελέτη των επιδημιολογικών παραγόντων η πρόληψη των οποίων μπορεί να μειώσει τον τεράστιο αυτό αριθμό των πασχόντων.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Κατά την διεργασία του γήρατος παρατηρείται φυσιολογικά μία σειρά μορφολογικών και ιστολογικών αλλοιώσεων του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα την μείωση του βάρους του κατά 5% στα 70 χρόνια και 20% στα 90 χρόνια. Ανάλογα με την αναγεννητική ικανότητα των νευρικών κυττάρων του κάθε ανθρώπου που θα αποκαταστήσουν την ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου, θα εμφανισθούν ή όχι κάποιες διαταραχές στη μνήμη, οι οποίες και αποτελούν το βασικό και πιο αναγνωρίσιμο σύμπτωμα των ανοϊκών νοσημάτων.
Σε καμία όμως περίπτωση δεν θα πρέπει κάθε έκπτωση νοητικών λειτουργιών ή κάποια περιστατικά απώλειας μνήμης, να ταυτίζεται με τα ανοϊκά νοσήματα, αν δεν επιβεβαιωθεί από κλινική και εργαστηριακή διάγνωσή τους. Ένας μεγάλος αριθμός αντίστοιχων περιπτώσεων είναι αποτέλεσμα της διεργασίας του γήρατος και υπάγονται στην καλοήθη αμνησία των ηλικιωμένων. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ασθενών, νεότερης κατά κανόνα ηλικίας που διακατέχονται από έντονο άγχος, παραπονιούνται για διαταραχές μνήμης, προσοχής και συγκέντρωσης και εμφανίζουν σημεία κατάθλιψης, χωρίς όμως να διαπιστώνεται τελικά κάποιο οργανικό νευρολογικό νόσημα. Οι περιπτώσεις αυτές ενδεχομένως να ανήκουν στην καλούμενη ψευδοάνοια και πρέπει να διαγνωσθούν έγκαιρα, δεδομένου ότι πρόκειται για θεραπεύσιμες καταστάσεις. Σύμφωνα με τον κύριο Παπαδημητρίου, η πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γιατροί είναι να απαντήσουν εάν ο εξεταζόμενος ασθενής που εμφανίζει διαταραχές της μνήμης, πάσχει από καλοήθη αμνησία των ηλικιωμένων, ή από αρχόμενη άνοια (αναστρέψιμη ή μη) ή είναι εκδήλωση κάποιας άλλης νευρολογικής νόσου του εγκεφάλου. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, εκτός από την καλοήθη αμνησία των ηλικιωμένων και την ψευδοάνοια που σχετίζεται με την κατάθλιψη, έκπτωση νοητικών λειτουργιών μπορεί να καταγραφεί και στο πλαίσιο άλλων παθολογικών καταστάσεων (πχ πυρετός σε ηλικίες άνω των 75 ετών) που προκαλεί διανοητική σύγχυση, που είναι αναστρέψιμες. Παρόλ’αυτά, τα πρωτόκολα συνιστούν μακρά παρακολούθηση των περιστατικών πριν την τελική διάγνωση, η οποία θα πρέπει να βασίζεται στο ιατρικό ιστορικό των ασθενών, τη λεπτομερή νευρολογική εξέταση και να επιβεβαιώνεται με τις απαραίτητες εργαστηριακές εξετάσεις.
Από κλινικής πλευράς οι ασθενείς με ανοϊκά σύνδρομα, εκτός από την διαταραχή της πρόσφατης μνήμης που αφορά σε αδυναμία καταγραφής νέων παραστάσεων και πληροφοριών, εμφανίζουν και άλλα συμπτώματα όπως :
- Έκπτωση επαγγελματικής ή κοινωνικής λειτουργικότητας συγκριτικά με την προηγούμενη κατάστασή τους.
- Διαταραχή προσανατολισμού στο χώρο και το χρόνο.
- Διαταραχή στις κατασκευαστικές δεξιότητες
- Διαταραχή στο λόγο
- Διαταραχή εκτελεστικών λειτουργιών (προγραμματισμός, οργάνωση, κρίση, προσοχή)
- Διαταραχή στην αναγνώριση οικείων αντικειμένων, προσώπων, εαυτού
- Διαταραχές συναισθήματος
- Διαταραχές συμπεριφοράς
- Διαταραχές κινητικότητας
- Ορθοκυστικές διαταραχές
ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Η εμφάνιση της νόσου Alzheimer δεν οφείλεται μόνο στη διεργασία του γήρατος και σε γενετικούς παράγοντες, αλλά και σε διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες οι οποίοι είναι αναστρέψιμοι και μπορούν να προληφθούν.
Νοσήματα ή καταστάσεις που βλάπτουν την αγγειακή λειτουργία σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου και είναι βέβαιο ότι μπορούν να προβλεφθούν και να αντιμετωπισθούν όπως π.χ:
- σακχαρώδης διαβήτης
- υπέρταση, κυρίως στη μέση ηλικία
- κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, πχ από ατυχήματα λόγω μη χρήσης προστατετυτικού κράνους
- κάπνισμα
Ο κύριος Παπαδημητρίου έκανε ιδιαίτερη αναφορά στα αποτέλεσματα επιστημονικών ερευνών που συνδέουν την νόσο Alzheimer με τη διατροφή, τη παχυσαρκία, τη σωματική άσκηση και την κοινωνική και πνευματική δραστηριότητα, τονίζοντας ότι με τη σωστή στρατηγική πρόληψης, από την ηλικία των 50 ετών, μπορούμε να επιτύχουμε μείωση της πιθανότητας εμφάνισης της νόσου, βελτίωση της εξέλιξής της και παράταση της ζωής των ασθενών.
Σύμφωνα με τις αναφορές του κυρίου Παπαδημητρίου, η μεσογειακή δίαιτα περιλαμβάνει τροφές, όπως το ελαιόλαδο και οι ξηροί καρποί, που δρουν προστατευτικά για τη νόσο, μειώνοντας την πιθανότητα ανάπτυξης της νόσου κατά 40%! Ενδείκνυται όμως και για όσους έχουν ήδη νοσήσει, καθώς μπορεί να επιτύχει παράταση της βιωσιμότητας τους κατά 4 χρόνια. Άμεση συσχέτιση έχει και η παχυσαρκία, ειδικά της μέσης ηλικίας, καθώς αυξάνει τις πιθανότητες νοσηρότητας κατά 60%.
Μέσω διαφορετικών μηχανισμών, έχει αποδειχτεί ότι η σωματική άσκηση αποτελεί σημαντική ασπίδα πρόληψης για τη νόσο Alzheimer, μειώνοντας την πιθανότητα εμφάνισης της μέχρι και 50%. Η βελτίωση των νοητικών λειτουργιών, η μείωση των φλεγμονωδών στοιχείων που εντοπίζονται στον εγκέφαλο και η μείωση των εγκεφαλικών βλαβών που επιτυγχάνονται με την άσκηση, εξασφαλίζουν την πλαστικότητα των εγκεφαλικών κυττάρων και την ταχύτερη ανάπλαση τους.
Η κοινωνική και πνευματική δραστηριότητα των ηλικιωμένων φέρεται επίσης να έχει πολύ σημαντική επίδραση στην εμφάνιση της νόσου, καθώς συμβάλλουν στην αύξηση των εγκεφαλικών εφεδρειών που αντικαθιστούν τα κύτταρα που έχουν υποστεί βλάβες. Το διάβασμα, ο εθελοντισμός, η κοινωνική δικτύωση και τα πολιτισμικά δρώμενα είναι κάποιες από τις μορφές πνευματικής δραστηριότητας που έχει αποδειχτεί ότι μειώνουν τις πιθανότητες για εμφάνιση της νόσου. «Με το πέρασμα των ετών οι άνθρωποι απομονώνονται. Η κοινωνική δικτύωση σε αυτή την ηλικία είναι απαραίτητη και αποτελεί έναν παράγοντα που μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην πρόληψη της νόσου Alzheimer» επεσήμανε ο κύριος Παπαδημητρίου αναφέροντας μια σειρά επιστημονικών ερευνών που το αποδεικνύουν. Ως επίσημη, πλέον, οδηγία και του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Μ.Βρετανίας (NHS) είναι και η πνευματική άσκηση με τη χρήση ειδικών νοητικών και γνωσιακών τεστ στα οποία θα πρέπει να υποβάλλονται υγιείς άνθρωποι άνω των 65 ετών, για την εξάσκηση των νοητικών λειτουργιών.
«Τα σημερινά στατιστικά στοιχεία αναφέρουν ότι τροποποιώντας τους παραπάνω παράγοντες κινδύνου, μπορούμε να εξαλείψουμε σχεδόν το 1/3 των περιστατικών της νόσου Alzheimer, χωρίς τη θεραπευτική διαδικασία. Δεδομένων των προβλέψεων για τριπλασιασμό του επιπολασμού της νόσου μέχρι το 2050, με περισσότερους από 130 εκατομμύρια ασθενείς σε όλο τον κόσμο, θα πρέπει να αναλογιστούμε τι οφέλη θα αποφέρει αυτή η μείωση για την παγκόσμια οικονομία και τις ενδο-οικογενειακές ισορροπίες» ανέφερε επίσης ο κύριος Παπαδημητρίου.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Όπως στα περισσότερα νοσήματα, έτσι και στα ανοϊκά περιστατικά η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να ωφελήσει τον ασθενή επιβραδύνοντας την εξέλιξη της νόσου ή ακόμα και αναστρέφοντας το αίτιο του ανοϊκού συνδρόμου, στις περιπτώσεις που αυτό είναι δυνατό. Θα βοηθήσει, επίσης, στην οργάνωση της ζωής του ασθενούς αλλά και της οικογένειάς του με τελικό όφελος την ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Σε περίπτωση διάγνωσης της νόσου Alzheimer, oι μέχρι τώρα θεραπευτικές προτάσεις βοηθούν στην καθυστέρηση της εξέλιξης της νόσου και στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ασθενών. Μεγάλα ερευνητικά πρωτόκολλα τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη και αφορούν στην αναχαίτιση της εναπόθεσης των ανώμαλων πρωτεϊνών (β-αμυλοειδούς) στα εγκεφαλικά κύτταρα, δίνουν ελπιδοφόρα μηνύματα ότι σύντομα θα χρησιμοποιηθούν στην καθημερινή ιατρική πράξη.
Συνδυαστικά με την θεραπευτική αγωγή, ο κύριος Παπαδημητρίου ανέφερε και κάποιες σημαντικές αρχές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αντιμετώπιση και φροντίδα των ασθενών με νόσο Alzheimer, με κύριο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Όπως ανέφερε, ο κάθε ασθενής έχει την δική του ιδιαίτερη προσωπικότητα, τα χαρακτηριστικά της οποίας πρέπει να καθορίζουν τις ανάγκες του και να επιφέρουν εξατομικευμένη αντιμετώπιση της φροντίδας του, χωρίς να υπάρχουν γενικοί κανόνες. Οι φροντιστές πρέπει να λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση και να γνωρίζουν ότι πρόκειται για μία προοδευτική νόσο, με διαφορετικές ανάγκες του ασθενή κατά την εξέλιξή της. Ιδιαίτερη υποστήριξη και συμβουλευτική θα πρέπει να λαμβάνουν όμως και οι φροντιστές, ο δύσκολος ρόλος των οποίων τους αναγκάζει να απομονωθούν κοινωνικά και οι ίδιοι, με αποτέλεσμα να αυξάνονται και οι δικές τους πιθανότητες να νοσήσουν! Τέλος, απαντώντας στους προβληματισμούς του οικογενειακού περίγυρου των ασθενών με Alzheimer, ο κύριος Παπαδημητρίου υπογράμμισε ότι ακόμα και σε τελικά στάδια, στα οποία ο ασθενής φέρεται να μην αναγνωρίζει τους οικείους του, η συναισθηματική κατάσταση των ασθενών δεν διαταράσσεται και τους παρότρυνε να αφιερώνουν χρόνο μαζί τους.