ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΝΤΟΠΙΝΓΚ
Γ’ Κύκλος Διαλέξεων
Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας, Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος
Με κεντρικό θέμα «Συμπληρώματα Διατροφής και Ντόπινγκ» πραγματοποιήθηκε η έκτη διάλεξη του Γ’ Κύκλου Διαλέξεων του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Κεντρική ομιλήτρια ήταν η κα Μαρία Στεφανίδου-Λουτσίδου, Καθηγήτρια Τοξικολογίας στο Εργαστήριο Ιατροδικαστικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ η οποία αναφέρθηκε στις ενδείξεις και την ασφαλή χρήση των συμπληρωμάτων διατροφής.
Ως συμπληρώματα διατροφής ορίζονται οι συμπυκνωμένες πηγές θρεπτικών συστατικών ή άλλων ουσιών που χρησιμοποιούνται για τη συμπλήρωση της συνήθους δίαιτας και συνήθως περίεχουν αμινοξέα, πρωτεΐνες, βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και υδατάνθρακες.
Η λήψη συμπληρωμάτων διατροφής ιατρικά ενδείκνυται σε:
- Έγκυες γυναίκες λόγω των υψηλών διατροφικών αναγκών τους
- Χορτοφάγους οι οποίοι συνήθως έχουν έλλειψη των συστατικών που βρίσκονται στο κρέας και στα γαλακτοκομικά
- Όσους πάσχουν από οστεοπόρωση
- Καπνιστές
- Ασθενείς με σιδηροπενική αναιμία οι οποίοι πρέπει να ενισχύσουν τον οργανισμό τους με σίδηρο. Η λήψη του σιδήρου συνιστάται να συνοδεύεται από λήψη και βιταμίνης C για αύξηση της απορρόφησής του
- Άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη, δεδομένου ότι στερούνται την πρόσληψη βιταμινών, πρωτεϊνών και υδατανθράκων που περιέχονται φυσιολογικά στα πλήρη γαλακτομικά προϊόντα
- Άτομα που αθλούνται εντατικά, καθώς εμφανίζουν μεγαλύτερες ανάγκες σε μέταλλα, αμινοξέα, πρωτεΐνες και βιταμίνες
Η κα Στεφανίδου τόνισε ότι σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, η χορήγηση των συμπληρωμάτων διατροφής πρέπει να γίνεται μόνο μετά από υπόδειξη και συνταγογράφηση του θεράποντος ιατρού ή καθοδήγηση του φαρμακοποιού και μόνο για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα θεραπείας. Η Καθηγήτρια, καθόλη την διάρκεια της ομιλίας της, δεν παρέλειπε να αναφέρει συνεχώς ότι η πρόσληψη συμπληρωμάτων διατροφής για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε μεγαλύτερη δοσολογία από τη συνιστώμενη ή με συνδυασμό πολλών συστατικών χωρίς ιατρική επίβλεψη, μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία.
Συστηματική κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής γίνεται κυρίως από αθλούμενους και ιδιαίτερα όσους στοχεύουν σε πρωταθλητισμό, με σκοπό:
- την αύξηση της αθλητικής επίδοσης
- την αύξηση της ενέργειας τους ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες και στις απαιτήσεις των πολύωρων προπονήσεων
- την αύξηση της μυικής μάζας, ως αποτέλεσμα των αναβολικών ιδιοτήτων των ουσιών που περιέχονται στα σκευάσματα
- την απώλεια σωματικού βάρους
Με το πρόσχημα της καταπόνησης του οργανισμού από τις εντατικές προπονήσεις και τις αυξημένες ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά,αλλά και για την βελτίωση των επιδόσεών τους, οι αθλητές καταναλώνουν διάφορα σκευάσματα τα οποία πολλές φορές περιέχουν απαγορευμένες ουσίες, όπως αυτές που αναφέρονται στις λίστες των αρμόδιων διεθνών ελεγκτικών φορέων, πχ World Anti-Doping Agency (WADA). Έχει καταγραφεί ότι περίπου το 40% των συμπληρωμάτων λαμβάνεται από το γενικό πληθυσμό, ενώ το υπόλοιπο από αθλητές.
Συχνά γίνεται γνωστό από τα ΜΜΕ, ότι κατά την διάρκεια μεγάλων αθλητικών διοργανώσεων, όπως πρωταθλήματα, Ολυμπιακοί Αγώνες κ.α., η WADA πραγματοποιεί αιφνιδιαστικούς ελέγχους στους αθλητές για να καταγράψει αν έχουν κάνει χρήση απαγορευμένων ουσιών. Ο όρος «ντόπινγκ» (doping), σύμφωνα με τον Κώδικα WADA 2015, δεν αναφέρεται μόνο στην ανεύρεση μιας ουσίας ή των μεταβολιτών της στον οργανισμό του αθλητή μετά τις καθιερωμένες εξετάσεις αλλά και στην αποφυγή, άρνηση ή μη υποβολή σε δειγματοληψία, στη μη παροχή πληροφοριών εντοπισμού από την Επιτροπή, ακόμα και στην κατοχή ή και διακίνηση απαγορευμένης ουσίας.
Η κατάχρηση ορισμένων ουσιών που λαμβάνονται από τους αθλητές, πχ κρεατίνης, κυρίως όσων ασχολούνται με αγωνίσματα που απαιτούν μυική δύναμη και αντοχή, μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστες επιπλοκές στον οργανισμό τους, όπως αρνητικές επιπτώσεις στην ηπατική και νεφρική λειτουργία, συσσώρευση υποδόριου λίπους, αύξηση αρτηριακής πίεσης και συγκέντρωσης σακχάρου στο αίμα, εκδίωξη μετάλλων και άλλων απαραίτητων ιχνοστοιχείων, διαταραχές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, καθώς και επιθετική συμπεριφορά.
Τα συμπληρώματα διατροφής, δεν υπόκεινται στο ίδιο αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο όπως τα φάρμακα, κάτι το οποίο η κα Στεφανίδου ζήτησε από το κοινό να λαμβάνει σοβαρά υπόψιν του κατά την επιλογή και χρήση τους. Πιο συγεκριμένα:
- Στις συσκευασίες των συμπληρωμάτων διατροφής δεν επιτρέπεται να αναφέρονται προληπτικές ή θεραπευτικές ενδείξεις
- Δεν είναι υποχρεωτικό από τη νομοθεσία να αναγράφονται οι παρενέργειές τους
- Τα συγκεκριμένα σκευάσματα δεν απαιτείται να λαμβάνουν έγκριση από τον ΕΟΦ, μετά από κατάθεση και αξιολόγηση τοξικολογικών μελετών για την σύσταση τους. Η διαδικασία είναι λιγότερη σύνθετη, αφού αρκεί μόνο η κατάθεση της σύνθεσης από τις εμπορικές εταιρείες και η γνωστοποίηση για την επικείμενη διανομή του στην αγορά. Ο ΕΟΦ προμηθεύει στην εταιρεία έναν αριθμό γνωστοποίησης, ο οποίος πρέπει να αναγράφεται στην συσκευασία
- Η πώλησή τους μπορεί να γίνει από φαρμακεία αλλά και από καταστήματα που προμηθεύουν προϊόντα υγιεινής διατροφής κατά την κείμενη νομοθεσία. Επίσης διατίθενται μέσω διαδικτύου ή μέσω τηλεφωνικών παραγγελιών, απαιτείται όμως να πληρούνται οι ειδικοί όροι της νομοθεσίας για πωλήσεις εξ αποστάσεως και αποτελεί συχνή επιλογή των αθλούμενων.
Με βάση την πολυετή εμπειρία της κας Στεφανίδου και ως μέλος σε ειδικές επιτροπές του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων, πολλά είναι τα σκευάσματα που αναφέρουν παραπλανητικά στοιχεία στην σύνθεση τους και αφορά είτε έλλειψη κάποιου αναγραφόμενου συστατικού είτε απόκρυψή του. Σε παλαιότερες
έρευνες έχουν καταγραφεί ακόμα και βαρέα μέταλλα όπως μόλυβδος, υδράργυρος και αρσενικό! Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα σκευασμάτων φυτικής προέλευσης τα οποία εμπεριέχουν, ουσίες που όταν καταναλωθούν, μετατρέπονται μέσα στον οργανισμό σε άλλες (π.χ. κορτιζόνη) με όλες τις παρενέργειες και δυσμενείς επιπτώσεις τους. Οι ουσίες αυτές δεν αναγράφονται στην συσκευασία, αλλά κρύβουν πολλούς κινδύνους λόγω της τοξικότητάς τους και απαγορεύονται για χρήση από αθλητές.
Χρήσιμες πληροφορίες για αθλητές και αθλούμενο κοινό:
- Να ακολουθούν μία ισορροπημένη διατροφή σε καθημερινή βάση, η οποία να περιλαμβάνει τροφές με όλα τα απαραίτητα συστατικά για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Σύμφωνα με έρευνες, 8 στους 10 αθλητές υψηλού επιπέδου δεν τρέφονται σωστά
- Να καταναλώνουν πολλά υγρά, καθώς έχει καταγραφεί αρκετές φορές ότι ακόμα και ήπια αφυδάτωση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις επιδόσεις των αθλητών
- Να είναι καχύποπτοι και να εμπιστεύονται κυρίως προϊόντα γνωστών φαρμακευτικών εταιρειών
- Ο όρος «φυσικό/φυτικό» δε σημαίνει και «ασφαλές»
- Να χρησιμοποιούν συμπληρώματα διατροφής μόνο με βάση την ιατρική ένδειξη και οδηγία
- Ο αθλητής είναι προσωπικά υπεύθυνος για τα φάρμακα και τα συμπληρώματα που λαμβάνει καθώς πολλά αποκαλούμενα «συμπληρώματα διατροφής μπορεί να οδηγήσουν σε θετικό αποτέλεσμα κατά τον έλεγχο ντόπινγκ. Η άγνοια δεν συγχωρείται και δεν δικαιολογείται από καμία ελεγκτική αρχή.
- Σε περιπτώσεις τραυματισμού, να παρέχεται η κατάλληλη ιατρική βοήθεια και φυσικοθεραπεία για την αποκατάσταση του αθλητή και την άμεση επιστροφή του στις αθλητικές δραστηριότητες
- Οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να είναι απρόβλεπτες, ιδιαίτερα σε εφήβους και παιδιά.